Panorama Karkonoszy z drogi między Cieplicami a Marczycami [DAS RIESENGEBIRGE/aufgenommen am Wege zwischen Warmbrunn und Merzdorf./ Aufnahme u. Litographie Verlag und Eigenthum … Knippel in Schmiedeberg], Ernst Wilhelm Knippel (1811 – 1900), litografia kolorowana, 2 poł. XIX w., 34,3×90 cm (motyw); 3×93,4 cm (papier), nr inw. MJG AH 7096
Na pierwszym planie trzy lekko wzniesione punkty krajobrazowe z grupami skalnymi, porośnięte krzewami i drzewami. Po obu stronach środkowego wzniesienia sceny rodzajowe. Po lewej stronie dwoje pastuszków – kobieta i mężczyzna – pilnujących pasących się krów i kóz. Po prawej stronie siedmioosobowa grupa odpoczywających wieśniaków, obok jadący konno mężczyzna, idące dziecko i kobieta z grabiami niesionymi na ramieniu. W głębi, na dalszym planie rozciąga się szeroki widok na pola, stawy, prace prowadzone w polu. W tle malownicza panorama gór, a u podnóża widok na zarys zabudowań: w centrum kompozycji Podgórzyna, po prawej stronie Cieplic. Na dole napisy z nazwami niektórych szczytów górskich i miejscowości.
Grafika jest jedną z okazałej kolekcji rycin liczącej ponad 350 grafik, której autorami są tzw. artyści kowarscy. Produkowali oni widoki mogące stanowić stosunkowo niedrogie pamiątki dla licznie odwiedzających Kotlinę Jeleniogórską i Karkonosze turystów i kuracjuszy. W literaturze zwykło się ich określać mianem „grupa kowarska”, ale właściwsze wydaje się określenie zaproponowane przez Ryszarda Kincla „szkoła kowarska” . Do czołowych artystów tej grupy należeli: F. A. Tittel, C. Mattis, J. Rieden oraz E. W. Knippel. Przez cały XIX wiek w Kowarach, miasteczku liczącym niewiele ponad 3 500 mieszkańców, działało około 12 grafików w dwóch wydawnictwach. Powstało ponad tysiąc rozmaitych widoków przedstawiających Sudety, głównie pobliskie Karkonosze, a także śląskie miejscowości, pałace, zamki oraz zakłady przemysłowe Górnego i Dolnego Śląska, jedne z pierwszych widoków o tej tematyce.
Grafiki te do dziś stanowią niezwykle cenne źródło dokumentacyjne dla badaczy, posiadając przy tym niezaprzeczalne walory artystyczne. Grafikom kowarskim zawdzięczamy ustalenie już w 1 poł. XIX w. „kanonu” najważniejszych motywów górskich, a także wyznaczenie i spopularyzowanie najważniejszych widoków z Karkonoszy oraz licznych miast.
Ilości, formaty i motywy przedstawień na grafikach były bardzo bogate. Oferta była bardzo zróżnicowana: od dużych panoram, do małych grafik o formacie pocztówki. Grafiki można było kupić czarno-białe, mogły też być lawowane, albo ręcznie kolorowane. Te ostatnie, tak jak prezentowana grafika, były najbardziej wartościowe i osiągały wysokie ceny.
Anna Szczodrak
Dział Sztuki
Literatura:
Der Bote aus dem Riesen-Gebirge, R. 24, 1836, nr 40.
A. Marsch, Kotlina Jeleniogórska w grafikach XVIII i XIX w., [w:] Dolina Zamków i Ogrodów. Kotlina Jeleniogórska – wspólne dziedzictwo, Jelenia Góra 2001.
R. Kincel, Z życia i działalności grafików szkoły kowarskiej, [w:] Rocznik Jeleniogórski, t. XXV/XXVI, 1987, 1988, Jelenia Góra 1989.
K. Kułakowska, E. Ratajczak, Ernst Wilhelm Knippel (1811 – 1900), Kurier Kowarski, Nr 2 (74), 2002.
G. Leistner, Karkonosze w niemieckim malarstwie oraz grafice od okresu późnego klasycyzmu po klasyczną nowoczesność, [w:] Wspaniały krajobraz. Artyści i kolonie artystyczne w Karkonoszach w XX w., Berlin, Jelenia Góra 1999.
J. Brade, Idealizujące i romantyczne przedstawienia śląskich miast, krajobrazów oraz przemysłu od około 1800 do 1850/1860 roku, [w:] Podróże w czasie. Dawne widoki Śląska na grafikach z kolekcji Haselbacha, Marburg 2007.
[1] R. Kincel, Z życia i działalności grafików szkoły kowarskiej[w:] Rocznik Jeleniogórski, t. XXV/XXVI, 1987, 1988, Jelenia Góra 1989, s. 188.
