Koszula kobieca, płótno lniane, bielone, samodział, szyte ręcznie, nici bawełniane białe, haft ręczny, na kołnierzu płaski, białe nici bawełniane, na rękawach i mankietach haft krzyżykowy, nici czarne bawełniane; czarne małe guziczki na przednim rozcięciu i przy mankietach rękawów; Hulcze gm. Dołhobycze, pow. Hrubieszów, woj. lubelskie., 2 ćw. XX w. (wg opowieści córki koniec l. 30. XX w.), przywieziona na Dolny Śląsk do Skorzynic, gm. Lwówek Śląski w 1951 r., nr inw. MJG ET 2440
Koszula uszyta z bielonego samodziału lnianego, o kroju przyramkowym(krojone bez podcięć i wykrojów, a wszystkie elementy koszuli miały kształt prostokąta lub kwadratu) z wykładanym dużym prostokątnym kołnierzem, długimi szerokimi rękawami wpuszczanymi w szerokie mankiety zapinane na 4 czarne guziczki, z przodu z długim rozcięciem zapinanym na dwa małe guziczki. Pod pachami rękawów wszyte kwadratowe wstawki. Dołem koszula przedłużona szerokim pasem grubo tkanego płótna lnianego (tzw. nadołek). Koszula zdobiona na kołnierzu wzdłuż 3 krawędzi zewnętrznych poprzez wycięcie w drobne półokrągłe ząbki z dziurką w środku obszyte białą nicią na płasko, w narożach zdobiona płaskim białym haftem o motywach roślinnych z dziurkami. Pozostałe elementy koszuli: przyramki (niewielkie prostokątne kawałki materiału łączące na ramionach przód koszuli z tyłem i rękawami), rękawy i mankiety zdobione czarnym haftem krzyżykowym o motywach roślinno-geometrycznych. Przednie rozcięcie(tzw. pazucha), zapinane pośrodku na pojedynczy czarny guziczek, „zastebnowane” wokół czarną nicią ściegiem dzierganym gałązkowym, a wzdłuż brzegów rozcięcia ściegiem dzierganym prostym.
Koszula jest zdobiona w charakterystyczny sposób dla regionu Sokala i Hrubieszowa. Stanowi jedną z 7 koszul z kompletu posagowego Marii Pawłowicz, podarowana do muzeum w 1994 r. przez córkę Danutę.
Hafty hrubieszowskie[1]. Hafty te zdobią strój, nazywany najczęściej hrubieszowskim lub tomaszowskim. Badacze z Ukrainy wywodzą jego nazwę od miasta Sokal i uważają za typowy dla Sokalszczyny (region etnograficzny w okolicach Lwowa).
Przed 1939 r. tak ozdobione koszule noszono na terenach ciągnących się szerokim pasem pomiędzy Hrubieszowem i Tomaszowem Lubelskim, na południowym – wschódzie sięgającym poza Rawę Ruską i Sokal, obręb użytkowania obejmował swym zasięgiem oba brzegi rzeki Bug.
Motywy haftu[2] . Na koszulach męskich wyszywano kolorowe motywy geometryczne zwykle w tonacji brązowo – ugrowo – pomarańczowej, sporadycznie w kolorze czarnym.
W koszulach kobiecych obowiązywała dwojaka zasada zdobienia.
- haft na całej koszuli był krzyżykowy, pierwotnie wyłącznie czarny, z czasem wzbogacany pewnymi elementami barwnymi lub wręcz wielobarwny.
- wyszycie na kołnierzu wykonywano białym haftem płaskim, a do zdobienia pozostałych części koszuli używano czarnego lub kolorowego haftu krzyżykowego.
W wyszyciu białym występowały motywy roślinne i kwiatowe zbliżone do naturalistycznych, uzupełnione elementami geometrycznymi.
Sposób haftowania[3]. Hafty wykonywano nićmi bawełnianymi. Początkowo wyszywano na lnianych tkaninach samodziałowych, w początkach minionego wieku zastępowanych czasem fabrycznym płótnem bawełnianym. Haftowano zgodnie z układem nitek wątku i osnowy, używając kilku ściegów: krzyżyka właściwego, dzierganego, łańcuszka, płaskiego (atłaska), przed igłą, oraz sznureczka.
Jakie części stroju ozdabiano[4]
W ubiorze odświętnym zdobiono przede wszystkim koszule męskie i damskie. Najbardziej kojarzonymi z tym regionem są hafty krzyżykowe, stosowano też ściegi płaskie.
Na koszulach męskich wyszycia rozmieszczano najczęściej na jednym (zwykle prawym) albo obydwu przodach, na kołnierzyku (wykładanym lub stójce) oraz na mankietach.
Na kobiecych umieszczano je na kołnierzach, przyramkach, rękawach (jako lustrzane odbicie wyszycia „przyramkowego”, a często także w formie pasów lub kompozycji kwiatowych poniżej nich – w efekcie czasem na prawie całej powierzchni rękawa), ponadto na przodach i mankietach.
Katarzyna Szafrańska
Dział Etnologii
[1] Elżbieta Piskorz-Branekova, Tradycyjne stroje i hafty hrubieszowsko-tomaszowskie, Zamość 2011http://muzeum-zamojskie.pl/wp-content/uploads/2009/10/strojeht_cz1.pdf
[2] tamże
[3] tamże
[4] tamże
