Grot oszczepu – włóczni, żelazo, kucie; zamek Sokolec w Górach Sokolich, chronologia: średniowiecze XIV – XV wiek; wymiary: długość 28 cm, szerokość ostrza 2 cm, średnica tulei 2 cm, głębokość tulei 9 cm., nr inwentarzowy MJG – A – 101 (dawne numery: 1321 A, MJG-A-128)
Żelazny grot oszczepu to bardzo ciekawy zabytek dawnego uzbrojenia, należący do kolekcji militariów w zbiorach Działu Archeologii Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze. Grot wykonany jest z żelaza w technice kucia, ma romboidalne w przekroju ostrze z wyraźnie wyodrębnionym żeberkiem, u podstawy ślady dookolnych żłobków, a zakończony jest tuleją do osadzania drzewca o głębokości 9 cm. Stan zachowania zabytku jest dobry – pomimo wyraźnych śladów skorodowania (w roku 1990 poddany został zabiegom konserwacyjnym – czyszczenie mechaniczne i chemiczne, parafinowanie – w Muzeum Archeologiczno – Historycznym w Głogowie) – jedynie u podstawy tulei występują większe ubytki korozyjne.
Żelazny grot oszczepu należy do bardzo interesującej grupy militariów, odkrytych na początku XX wieku w ruinach średniowiecznego zamku Sokolec w Górach Sokolich, koło Karpnik. Ze względu na domniemane ślady zdobienia na zabytku, narosły wokół niego (jak i całej kolekcji) liczne kontrowersje, związane z chronologią zespołu (a co za tym idzie – zamku Sokolec – a pośrednio ogólnie początków osadnictwa w Sudetach Zachodnich w średniowieczu). Dopiero ostatnie kompleksowe badania bronioznawcze te kontrowersje pozwoliły rozwiać.
Zespół 11 grotów włóczni – oszczepów został odkryty w roku 1904 w runach zamku Sokolec przez niemieckiego poszukiwacza – amatora F. von Oheimba. Pierwszego opracowania grotów dokonał w roku 1939 E. Petersen, który, głównie na podstawie rzekomych cech zdobniczych na grotach, zaklasyfikował je jako zabytki o bardzo wczesnej metryce, odnosząc ich powstanie do VII wieku, traktując te zabytki jako dowód wczesnej penetracji Śląska przez wczesnośredniowieczne plemiona germańskie: alamańskie lub frankijskie. Ta analiza dała pretekst do spekulacji na temat mieszkańców Sokolca – w zależności od narodowości badacza mieli to być albo wcześni Germanie, albo wcześni Słowianie. Pisano nawet o związkach Sokolca z tzw. państwem Samona, prawdopodobnie istniejącym w VII na Morawach. Spośród powojennych, polskich badaczy, najdokładniejszej analizy zabytków z Sokolca dokonała w roku 1962 W. Sarnowska, pisał o nich także K. Jaworski w pracy z roku 2005, poświęconej wczesnośredniowiecznym grodom sudeckim, który przesunął chronologię zabytków do VIII – IX wieku, natomiast ich proweniencji dopatrywał się w stanowiskach południowosłowiańskich.
Rozwiania wątpliwości i sporów wokół zabytków dokonał dopiero w roku 2008 wrocławski archeolog i bronioznawca L. Marek. Dzięki drobiazgowej analizie i badaniom samych zabytków, jak i źródeł archiwalnych (zestawienie zabytków z przedwojennymi opisami i rysunkami) doszedł on do wniosku, że E. Petersen w roku 1939, by wykazać wczesną datę ich powstania, dopuścił się fałszerstwa naukowego. Polegało ono na przerysowaniu, zachwianiu proporcji i uwypukleniu rzekomych cech wczesnośredniowiecznych w opublikowanych rysunkach militariów, aby „udowodnić teorię zgodną z ówczesną polityką”. L. Marek wykazał, że faktyczna ornamentyka i forma omawianych żeleźców odbiega zdecydowanie od spotykanej wśród zachowanych zabytków frankijskich, natomiast w rzeczywistości należy wiązać je chronologicznie z okresem późnego średniowiecza, wiekiem XIV i XV, a konkretnie – prawdopodobnie – z przetaczającymi się wówczas przez Śląsk wojnami husyckimi.
Średniowieczny grot oszczepu – włóczni z zamku Sokolec jest dowodem na to, jak wiele kontrowersji, sporów, emocji o zgoła pozanaukowym, a wręcz politycznym charakterze, prowadzących nawet do oszustwa i manipulacji, może wywołać jeden zabytek (czy niewielka kolekcja) o niepozornym wyglądzie.
Tomasz Miszczyk
Literatura:
CHOROWSKA Małgorzata, DUDZIAK Tomasz, JAWORSKI Krzysztof, KWAŚNIEWSKI Artur, 2009 Zamki i dwory obronne w Sudetach. Tom II: Księstwo Jaworskie, Wrocław 2009
JAWORSKI Krzysztof, 2005 Grody w Sudetach VIII – X wiek, Wrocław 2005
MAREK Lech, 2008 Broń biała na Śląsku. XIV – XVI wiek, Wratislavia Antiqua. Studia z dziejów Wrocławia, t.10, Wrocław 2008
PETERSEN Ernst , 1939 Der ostelbische Raum als germanisches Kraftfeld im Lichte der Bodenfunde des 6.-8. Jahrhunderts, Leipzig 1939
SARNOWSKA Wanda, 1962 Uzbrojenie z Sokolca na Górze Krzyżnej, pow. Jelenia Góra, Muzealnictwo Wojskowe, t.2/1962, s.59-71
Ryciny:
- Grot oszczepu – włóczni, żelazo, kucie; zamek Sokolec w Górach Sokolich, chronologia: średniowiecze XIV – XV wiek; wymiary: długość 28 cm, szerokość ostrza 2 cm, średnica tulei 2 cm, głębokość tulei 9 cm., nr inwentarzowy MJG – A – 101 (dawne numery: 1321 A, MJG-A-128), fot. T. Miszczyk
- Grot oszczepu – włóczni, MJG – A – 101, rysunek wg E. Petersen 1939
- Sokolec, żelazne groty włóczni – oszczepów z badań F. von Oheimba, opublikowane przez E. Petersena jako wczesnośredniowieczne, rys. wg E. Petersen 1939
- Sokolec, żelazne groty włóczni – oszczepów w zbiorach Muzeum Karkonoskiego, fot. T. Miszczyk
- Sokolec, plan ruin zamku, opr. P. Rajski, wg Chorowska, Dudziak, Jaworski, Kwaśniewski 2009
- Sokolec, próba rekonstrukcji zamku, opr. P. Rajski, wg Chorowska, Dudziak, Jaworski, Kwaśniewski 2009
