Pucharek, szkło bezbarwne, grubościenne, formowane ręcznie, szlifowane, rytowane, Śląsk, Szklarska Poręba, Huta Karlstal, ok. 1840, wym. 15,5 cm × 7,5 cm, nr inw. MJG 152/s, zakupiony od osoby prywatnej.
Stopa w formie sześciopłatkowej rozety, z gwiazdą ze żłobin klinowych od spodu. Trzon niski, fasetowany. Czara jajowata, u nasady pogrubiona sześciobocznym koszyczkiem. Na awersie, na wypukłym, kolistym medalionie rytowany herb z Orłem i Pogonią, kościuszkowska rogatywka i panoplia. Na rewersie inskrypcja w języku polskim „W dowód wdzięczności”. Pucharek jest szczególnym obiektem w kolekcji im. Mieczysława Buczyńskiego, należy do grupy tzw. poloniców śląskich – szkieł z symboliką wyzwoleńczą
i narodowościową, tworzoną na zlecenie przebywających na Śląsku Polaków. Tendencja ta nasiliła się po 1831 roku, po upadku powstania listopadowego, kiedy tłumione były wszelkie przejawy autonomii Polaków na dawnych ziemiach polskich podzielonych rozbiorami. Na szczególną wymowę symboliki rytowanego zdobienia uwagę zwrócił w swoim artykule pierwszy kustosz zbiorów szkła artystycznego jeleniogórskiego muzeum Mieczysław Buczyński: Szczególną uwagę zwracają chłopskie kosy sztorcowe i kościuszkowska rogatywka, akcesoria z rzadka pojawiające się na przedstawieniach herbowych w owym czasie. Dowodzą one, że fundator pucharu był światłym patriotą, który widział wielkość i siłę odrodzonej ojczyzny w jedności wszystkich jej stanów, symbolizowanych przez „klejnoty broni”, które niegdyś wsławiły te stany i polski oręż1 .
Karkonosze, region turystyczny, z malowniczymi miejscowościami uzdrowiskowymi, stał się w XVIII i XIX wieku głównym ośrodkiem szklarstwa na Śląsku. Huty szkła w Szklarskiej Porębie dostarczały dobrej jakości wyroby szklane, które zdobione były technikami rzeźbiarskimi oraz malarskimi w pracowniach zakładanych w podgórskich miejscowościach. Ważnym czynnikiem dla rozwoju tej dziedziny rzemiosła była zdobywająca coraz większą popularność turystyka oraz miejscowości uzdrowiskowe z ich właściwościami leczniczymi.
Miało to szczególne znaczenie zwłaszcza na Śląsku – w Kotlinie Jeleniogórskiej, Kotlinie Kłodzkiej i w okolicach Wałbrzycha oraz w północnych Czechach, gdzie tradycje szklarskie
i uzdrowiskowe trwały od średniowiecza. Coraz liczniej przybywający do miejscowości zdrojowych kuracjusze, zwiedzający okolice i wyprawiający się w góry stali się nowym typem odbiorcy i spowodowali rozwój nurtu pamiątkowego w rzemiośle artystycznym. Wśród turystów i kuracjuszy sporą grupę stanowili Polacy, o czym świadczą zachowane lakowe odciski pieczęci zamawianych u cieplickich rytowników szkła i kamieni szlachetnych przez przedstawicieli znamienitych polskich rodów. W zbiorach Muzeum Karkonoskiego
w Jeleniej Górze zachował się między innymi katalog odcisków lakowych Bergmanna, działającego w Cieplicach od ok. 1803 roku. W katalogu tym wśród herbów rytowanych na pieczęciach znaleźć można między innymi herby Radziwiłłów, Czartoryskich czy Ossolińskich. Poza sygnetami i pieczęciami Polacy zamawiali często także szkła naczyniowe o charakterze pamiątkowym i patriotycznym, o czym świadczą napisy w języku polskim oraz symbolika, odwołująca się do historii Polski czy wyrażająca pragnienia niepodległościowe.
Pośród kilkunastu zachowanych w zbiorach Muzeum Karkonoskiego poloniców śląskich, puchar o numerze inwentarzowym MJG 152/s jest jednym z ciekawszych pod względem ikonografii oraz wartości artystycznych. Forma pucharu utrzymana jest w stylistyce biedermeierowskiej, królującej w rzemiośle w okresie 1815–1848. Wyraża się ona w przysadzistych, masywnych formach, podkreślających praktyczność, solidność i trwałość wytwarzanych w tym czasie przedmiotów. Elementy wyposażenia wnętrz w stylu biedermeier miały wzmacniać wrażenie przytulności, dobrobytu i stabilności, wśród nich, oprócz mebli, tapet czy dywanów, ważną rolę pełniły bibeloty, ustawiane często w serwantkach i kredensach w formie ozdoby. Stąd spora popularność wyrobów z porcelany i szkła, traktowanych zarówno jako elementy użytkowe, jak i czysto dekoracyjne oraz pamiątkowe.
Justyna Wierzchucka
Dział Szkła Artystycznego
fot. Arkadiusz Podstawka
Bibliografia:
Mieczysław Buczyński, Polonica śląskie z XVIII-XIX wieku w zbiorach Muzeum Okręgowego w Jeleniej Górze, [w:] „Rocznik Jeleniogórski” XVIII (1980), s. 135-136.
Biedermeier [w:] Słowik terminologiczny sztuk pięknych, red. Krystyna Kubalska-Sulkiewicz, Warszawa 1996, s. 43-44.
[1] Mieczysław Buczyński, Polonica śląskie z XVIII-XIX wieku w zbiorach Muzeum Okręgowego w Jeleniej Górze, [w:] „Rocznik Jeleniogórski” XVIII (1980), s. 136.
