MONETA FENIG SAKSOŃSKI Z SZUBIENICY W JELENIEJ GÓRZE

Moneta – fenig saksoński, miedź, bicie, Saksonia, Jan Fryderyk I,  mennica: Annaberg, 1541 rok, średnica 1,2 cm, waga 0,4 g, miejsce znalezienia: Jelenia Góra, Wzgórze Kościuszki, pozostałości miejskiego miejsca straceń (szubienica), nr inw. MJG – A – 427

Awers: w części centralnej  herb urzędu elektorskiego Saksonii – na tarczy dzielonej pionowo w polu prawym herb Saksonii – jednocześnie herb dynastii Wettynów, w polu lewym dwa skrzyżowane miecze. W górnej partii data 1541. Pod herbami silnie przetarty symbol mennicy: krzyż w otoku. Otok monety stanowi ornament perełkowy.

Rewers przetarty.

Jednostronny fenig saksoński tzw. Friedrich – Moritz bity w latach 1541 – 1547, za panowania Jana Fryderyka (Friedricha) I, elektora saksońskiego i, mimo że jego następca, Maurycy Wettyn (Moritz) bił od 1547 roku swoją monetę, nazwa feniga pochodzi od imion obu elektorów. W 1. połowie XVI w. próba srebra fenigów wahała się od 243 do 250. Stanowił on 1/12 pensa, a pens 1/24 srebrnego guldena.

Omawiana moneta została pozyskana, wraz z zespołem innych zabytków, w wyniku badań wykopaliskowych w miejscu dawnej jeleniogórskiej szubienicy miejskiej na Wzgórzu Kościuszki (dawniej Galgenberg – Góra Szubieniczna). Badania prowadzone były wiosną 2012 roku przez członków Stowarzyszenia Ochrony i Badań Zabytków Prawa pod kierunkiem Pawła Dumy. Oprócz monety znaleziono również m. in. grot bełtu do kuszy, ogniwo łańcucha egzekucyjnego, skoble, żelazne gwoździe, fragmenty ceramiki. Moneta w chwili odkrycia znajdowała się w zaprawie fundamentu szubienicy, w szczelinie od wewnętrznej strony.

Egzekucje publiczne na szubienicy kamiennej wzniesionej na Wzgórzu Kościuszki przeprowadzane były od XVI do końca XVIII wieku. Pierwsza informacja o egzekucji (spalenie) w obrębie miejskiej szubienicy w Jeleniej Górze pochodzi z 1519 roku. Szubienica murowana wymieniona jest natomiast w źródłach historycznych w 1564 roku. Znalezienie moneta z roku 1541 we fragmentach zaprawy fundamentu  pozwala datować budowę murowanej szubienicy miejskiej między latami 1541 – 1564. Sam obiekt szubienicy wzniesiony został według powtarzającego się na całym Śląsku schematu: budowano kamienny okrąg z którego wystawały trzy wysokie, kamienne filary. Na tych filarach układane były drewniane belki, do których przywiązywano liny do wieszania skazańców. Zwłoki straconych chowano w pobliżu szubienicy, ale często zdarzało się, że zwłoki wisiały na stryczku do momentu aż same spadły do wnętrza kamiennego okręgu, stąd też liczne w trakcie badań znaleziska ludzkich kości, często bardzo ze sobą przemieszanych.

W styczniu 2013 r. moneta została  umieszczona, obok pozostałych zabytków z szubienicy jeleniogórskiej, na ekspozycji stałej Muzeum Karkonoskiego, w sali poświęconej odkryciom archeologicznym na terenie miasta Jelenia Góra.

Tomasz Miszczyk

Dział Archeologii

Literatura:

P. Duma, H. Rutka, D. Wojtucki, Odkrycie pozostałości szubienicy w Jeleniej Górze, Rocznik Jeleniogórski, t. XLIV, Jelenia Góra 2012, s. 49 – 64

K. Kielijańska Fenig saksoński z szubienicy w Jeleniej Górze, Pomniki Dawnego Prawa, zeszyt 32 – w druku

Ilustracje:

1. MJG-A-427 – Moneta fenig saksoński, miedź, wybijanie, miejsce znalezienia – Jelenia Góra, Wzgórze Kościuszki, pozostałości miejskiego miejsca straceń (szubienica), wczesne średniowiecze, XVI wiek (1541 rok) – awers
2. Moneta fenig saksoński – rewers
3. Jelenia Góra, Wzgórze Kościuszki, pozostałości szubienicy miejskiej w trakcie badań archeologicznych, fot. P. Duma
4. Jelenia Góra, Wzgórze Kościuszki, zachowany fragment muru fundamentowego szubienicy – miejsce odkrycia monety, fot. P. Duma
5. Jelenia Góra, widok miasta z 1709 r., z widoczną szubienicą miejską, miedzioryt  MJG AH 3508 ze zbiorów Działu Sztuki Muzeum Karkonoskiego