Historia Muzeum

1 sierpnia 1880 r. z inicjatywy Theodora Donata powstało Towarzystwo Karkonoskie RGV. Działalność Towarzystwa przyczyniła się do rozwoju turystyki i związanej z nią infrastruktury.

Dary członków RGV – ciekawe przedmioty, najczęściej pamiętniki z podróży oraz książki przyczyniły się najpierw do powstania biblioteki, a następnie zbiorów Muzeum RGV.

W okresie od 2 czerwca 1889 r. do 1 października 1896 r. pierwsza siedziba mieściła się na parterze Królewskiego Gimnazjum przy dzisiejszej ul. 1 Maja 39/41 (Bahnhofstrasse), następnie w nieco większych pomieszczeniach pod numerem 19 przy tej ulicy. Od 1 lutego 1902 r. zbiory Muzeum udostępnione zostały przy ul. Szkolnej 12 (Schulstrasse), skąd przeniesiono je do obecnego gmachu Muzeum przy ulicy Jana Matejki 28 (wówczas Kaiser Wilhelm Strasse).

Budowę nowego Muzeum RGV rozpoczęto 3 czerwca 1912 r. a zakończono 14 kwietnia 1914 r. Autorem projektu był urodzony w Kowarach, wrocławski architekt Carl Grosser.

W pierwszych 30 latach istnienia Towarzystwo budowało, modernizowało i znakowało letnie i zimowe szklaki turystyczne. Do 1930 r. zbudowano 300 km szlaków turystycznych, ich koszt wyniósł ogółem 500 tys. marek. Zbudowano 90 km szlaków w Karkonoszach, 100 km na Pogórzu, 60 km w Górach Izerskich, 20 km w Górach Kaczawskich, 30 km w Górach Kruczych. Ważnym osiągnięciem była budowa i oddanie do użytku w 1905 r. w rocznicę 25-lecia Towarzystwa „Drogi Jubileuszowej”, prowadzonej od Domu Śląskiego na Równi pod Śnieżką na szczyt Śnieżki oraz udostępnienie turystom Wąwozu Kamieńczyka. Innymi ważnymi szlakami były: droga Szklarska Poręba – Schronisko pod Łabskim Szczytem, szlak ze schroniska na Hali Szrenickiej na karkonoski grzbiet, szlak przez Sowią Dolinę i inne. Jeszcze w 1941 r., mimo wojny rozpoczęto budowę drogi z Jakuszyc na Halę Szrenicką. Od 1880 r. działało uruchomione na szczycie Śnieżki obserwatorium meteorologiczne. Towarzystwo starało się o budowę nowoczesnego budynku obserwatorium. Stanął on na szczycie góry w listopadzie 1899 r. Obserwatorium działało nieprzerwanie przez 89 lat, rozebrano je w 1989 r.

Towarzystwo Karkonoskie propagowało górską turystykę młodzieżową. W latach 1884 – 1930 uruchomiło 10 schronisk młodzieżowych. Pierwsze powstały w Piechowicach i Karpaczu Górnym. Korzystało z nich od kilku do kilkunastu tysięcy uczniów. W 1927 r. Towarzystwo Karkonoskie powołało straż górską. Celem jej powstania była ochrona fauny, flory i pomników natury. RGV organizowało wycieczki w góry celem poznania Karkonoszy, a w latach 30. i 40. XX w. wybrani członkowie RGV organizowali dla chętnych wycieczki z przewodnikiem. Odbywały się one w sezonie letnim.

Od 1881 r. wydawano w drukarni, w budynku przy ulicy Szkolnej 12, miesięcznik, organ prasowy RGV, „Wanderer im Riesengebirge”. Służył on szeroko pojętej sprawozdawczości, opisując i relacjonując działania i dokonania RGV, propagował piękno gór. W licznych artykułach opisywano kulturę, tradycje, literaturę i historię regionu. Pierwszy numer ukazał się 3 lipca 1881 r. „Wanderer im Riesengebirge” drukowany był w oficynie na parterze budynku u zbiegu obecnych ul. Bankowej i Szkolnej, a od 1923 r. we wrocławskiej oficynie wydawniczej Wilhelma Gottfrieda Korna. Na początku 1943 r. ukazał się ostatni, podwójny numer gazety.

„Wanderer im Riesengebirge” nie był jedynym wydawnictwem Towarzystwa Karkonoskiego. Wydawało ono karty pocztowe, foldery, plakaty, mapy i plany, wykonywało fotografie i diapozytywy, a w latach 30. XX w. nawet filmy. W 1902 r., przy wydatnej pomocy Towarzystwa, powstało w Jeleniej Górze Główne Biuro Podróży dla Karkonoszy i Gór Izerskich (Hauptwerkestelle für das Riesengebirge und Iserebirge G.m.b.h.)

Działania Towarzystwa zaowocowały m.in. powstaniem cieplickiej Szkoły Rzemiosł w 1902 r. Jeleniogórskie RGV była najważniejszjm z grup terenowych RGV.

Od samego początku przez 34 lata kustoszem zbiorów RGV był Hugo Seydel.

Hugo Seydel urodził się w dniu 12 listopada 1840 r. w Legnicy i tam ukończył szkoły. Był absolwentem Akademii Rycerskiej w Legnicy, którą ukończył wiosną 1860 r. Później studiował prawo na uniwersytetach we Wrocławiu, Giessen i Berlinie. Po ukończeniu studiów pracował w sądach w Legnicy, Wrocławiu, Mużakowie i Bolesławcu. Jako radca sądu grodzkiego w Bolesławcu spędzał wraz z rodzina wakacje w Przesiece w Hotelu Oblassera (obecnie ośrodek wypoczynkowy Olimpia). Tutaj przystąpił do koła RGV w Przesiece. Wiosną 1885 r. został przeniesiony do sądu ziemskiego w Jeleniej Górze i w tym samym roku został członkiem jeleniogórskiej grupy Towarzystwa Karkonoskiego. W sądzie pracował do emerytury do dnia 1 kwietnia 1906 r. W 1886 r. Hugo Seydel został wybrany członkiem zarządu RGV. Od 1888 r. będąc członkiem Zarządu Głównego RGV zajmował się budową i remontem dróg i szlaków w Karkonoszach oraz Górach Izerskich, do 1918 r., kiedy to zastąpił go radca obrachunkowy Wichner z Jeleniej Góry. Do 1918 r. z jego inicjatywy została zbudowana i wyremontowana większość dróg i szlaków. Prace te prowadził w ścisłej współpracy z właścicielami dóbr i ich zarządcami, a szczególnie z zarządem lasów hrabiego Schaffgotscha. Po śmierci jeleniogórskiego aptekarza Ficka, 21 czerwca 1897 r., zostaje wybrany na wiceprezesa RGV, a rok później na prezesa Stowarzyszenia. W latach 1895-1908 pełni funkcję posła do Landtagu z okręgu wyborczego Jelenia Góra – Świerzawa. Od 1905 r. zostaje mianowany Tajnym Radcą, a na swoje 80. urodziny w listopadzie 1920 r. otrzymuje tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego. W latach 1898-1921 pełni funkcję prezesa zarządu RGV. Od chwili powstania Muzeum Towarzystwa Karkonoskiego 1889 r. aż do swej śmierci jest jego twórcą, opiekunem zbiorów i wieloletnim kierownikiem. Seydel był także inicjatorem budowy i jednym z twórców cieplickiej Szkoły Snycerskiej (niem. Holtzschnittschule), którą otwarto w 1902 r. Przez wiele lat pełnił funkcję przewodniczącego zarządu tej szkoły. Był kolekcjonerem wyrobów artystycznych związanych ze sztuką i rzemiosłem regionu. Jego pasją było gromadzenie i zakup wyrobów ze szkła artystycznego, eksponatów związanych z miejscową snycerką, sfragistyką , koronkarstwem i haftem oraz gromadzenie pamiątek związanych z szeroko pojętym rzemiosłem jeleniogórskim i karkonoskim. Wiele przekazów do zbiorów Muzeum Karkonoskiego pochodzi z jego zbiorów lub zostało zakupionych u miejscowych handlarzy antykami czy mieszkańców. Jest także autorem wielu artykułów o śląskich i karkonoskich twórcach oraz artystach publikowanych w „Wanderer im Riesengebirge” i nie tylko. Pełniąc funkcję prezesa przyczynił się m.in. do: budowy wielu dróg i szlaków turystycznych, w tym obudowy wąwozu Kamieńczyka, budowy Drogi Jubileuszowej na Śnieżkę i powstania na jej szczycie obserwatorium meteorologicznego. Jednak największym osiągnięciem Seydela było zbudowanie w latach 1912-1914 budynku Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze. Otwarcie Muzeum w dniu 14 kwietnia 1914 r. nie zakończyło jego starań o jak najlepsze wyeksponowanie zbiorów RGV. Jako wieloletni kierownik i kustosz Muzeum kierował pracami nad tworzeniem wystaw, wyposażeniem sal muzealnych i urządzaniem kolejnych ekspozycji w latach 1913-1926 , także skutecznie powiększał zbiory muzealne aż do swojej śmierci w dniu 3 października 1932 r. W uznaniu jego zasług, imieniem Hugona Seydela nazwano ulicę biegnącą obok Muzeum i trasę górską na Szrenicę.

Wiadomości na podstawie: Dr Hugo Seydel zum 90 Geburstage am 12 November 1930, „Wanderer im Riesengebirge“ nr. 11/1930 (strona tytułowa) i „Wanderer im Riesengebirge“ nr. 11/1932 s. 181-183 (zawiadomienie o śmierci – strona tytułowa) – artykuły poświęcone Hugo Seydelowi, tamże s. 195 „Geheimrat Dr. Seydel”.

Opis Muzeum i biblioteki zawarty jest w artykule Hugo Seydela w „Wanderer im Riesengebirge” z marca 1890 r. i zawiera pierwszy „statut” Muzeum. Dyrektora Seydela w pracy merytorycznej wspierał Georg Kreuse. Po wielu staraniach i naradach Hugo Seydel wspólnie z burmistrzem Arturem Hartungiem zadecydowali o nowej lokalizacji Muzeum przy dzisiejszej ul. Jana Matejki (wówczas Kaiser Wilhelm Strasse), na działce – darowiźnie miasta Jelenia Góra. Pierwsze projekty budynku Kühnemanna i Dreschera nie przypadły do gustu Seydelowi, który ostatecznie zlecił wykonanie projektu Carlowi Grosserowi. Budowę gmachu Muzeum rozpoczęto 3 czerwca 1912 r., 13 lipca 1912 r. wmurowano pamiątkową szklaną kapsułę.

Nową siedzibę Muzeum wybudowano kosztem 125 tys. marek. Uroczyste otwarcie miało miejsce 14 kwietnia 1914 r. o godzinie 11.30. Wystawy w nowym Muzeum i jego wygląd opisuje przewodnik wydrukowany w 1914 r. W holu prezentowano wyroby ze szkła, tłoki pieczętne, wyroby snycerskie oraz artystyczne ślusarstwo i kowalstwo. Sala cechów rzemieślniczych ukazywała zabytki cechowe, puchary, wilkomy, skrzynie, dokumenty cechowe. W sali kościelnej znajdowały się rzeźby, organy z kościoła Świętego Ducha, krucyfiksy, tarcze trumienne.

Pomieszczenie w kamieniczce patrycjuszowskiej prezentowało wnętrze salonu mieszczańskiego z wiszącymi na ścianach portretami rodzin kupieckich. Z głównego holu na pierwsze piętro prowadziły schody, na ścianach klatki schodowej prezentowano starą broń. Pierwsze piętro obok wystawy malarstwa i przyrody przedstawiało tradycje tkackie.

Do budynku głównego od strony południowej przylegała chałupa wiejska, w której znajdowały się oryginalne wiejskie sprzęty, naczynia. Do dziś w chacie obok ogromnego pieca stoją: łóżko z baldachimem, kołyska, kredens oraz warsztat tkacki. Z tyłu posesji nasadzono drzewa i rośliny karkonoskie; ogrodem opiekował się Wilhelm Patschovsky.

3 października 1932 r. w wieku 92 lat odszedł dyrektor Hugo Seydel. Po jego śmierci Muzeum kierował dr Heinrich Meuß, który zajął się porządkowaniem i opracowaniem zbiorów. W latach 1938 i 1939 zrealizowano plany przebudowy Muzeum według Karla Alberta, dzięki którym zwiększyły się powierzchnie wystawowe.

W przededniu wybuchu wojny zaczyna się nowy etap w historii Muzeum, ma ono służyć propagandzie, staje się siedzibą związku Muzeów Ojczyźnianych pod nazwą Sudetenmuseum RGV.

Po zakończeniu II wojny światowej Muzeum rozpoczęło działalność jako Muzeum Miejskie, pełniąc rolę składnicy muzealnej. W latach 1945-1948 było nieczynne dla zwiedzających, często zmieniało się kierownictwo. W tym okresie Muzeum kierowali: Borys Borkowski, Karol Dąbrowski, a następnie Zygmunt Wereszczyński. Dniem szczególnym jest 7 sierpnia 1945 r., kiedy to prof. Stanisław Lorenz odnalazł skrzynie z obrazami Jana Matejki i zdeponował je w jeleniogórskim muzeum. Fakt ten uczczono nadając Muzeum imię Jana Matejki. W 1949 r., po wyremontowaniu, Muzeum zmieniło nazwę na Muzeum Regionalne.

W latach 1948-1950 kierownikiem Muzeum został Stefan Górka. Wówczas zinwentaryzowano 46 tys. obiektów zabytkowych, geologicznych, przyrodniczych, sztuki, księgozbioru oraz udostępniono ekspozycje częściowo w przedwojennej aranżacji. Do lat 50. wywożono zdeponowane zbiory do innych polskich muzeów.

W 1950 r. Muzeum ponownie zamknięto dla zwiedzających. Po krótkim okresie kierowania Muzeum przez Jadwigę Bielską, szefem został Zbisław Michniewicz (1909-1970).

Po zinwentaryzowaniu zbiorów przygotowano scenariusz stałej wystawy dotyczącej historii miasta i regionu. W dniu 2 sierpnia 1953 r. obiekt udostępniono zwiedzającym. W 1958 r. zorganizowano wielką wystawę „Jelenia Góra w przeszłości”. Poprzez zakupy i dary zbiory sukcesywnie się powiększały, przejęto niektóre zabytki z muzeów w Bolkowie, Szklarskiej Porębie, Karpaczu, Cieplicach, z Archiwum w Jeleniej Górze.

Od 1964 r. w ramach specjalizacji muzeów ustalono, że wiodącą kolekcją w Jeleniej Górze będzie szkło artystyczne. W 1967 r. z wzorcowni Huty „Julia” przekazano do zbiorów 282 szkła historyczne, w tym dwa puchary z przełomu XVIII i XIX w. W 1974 r. przekazano kolejnych 298 szkieł. Uzupełniano również inne kolekcje muzealne, nie tylko o sztukę dawną, lecz również dzieła współczesnych artystów.

W latach 1968-1982 Muzeum działało pod kierownictwem Henryka Szymczaka (1938-2003), rozwineła się zbiór szkła artystycznego oraz inne kolekcje, m.in. grafika Józefa Gielniaka.

Zbiory szkła artystycznego, liczące dzisiaj ponad 9 tys. obiektów, kształt kolekcji i jej pozycja w Polsce i Europie, to zasługa przede wszystkim Mieczysława Buczyńskiego (1941-2005) – wybitnego historyka sztuki, związanego z jeleniogórskim Muzeum przez 38 lat.

W 1975 r. w związku ze zmianą statusu miasta na stolicę województwa, Muzeum przekształcono w Muzeum Okręgowe. Stało się ono wówczas instytucją wielooddziałową o profilu artystycznym, gromadzącym zbiory z różnych dziedzin kultury materialnej i sztuki o zasięgu ponadregionalnym.

Od 1977 r. oddziałem stał się Zamek w Bolkowie, a w 1980 r. powstał kolejny oddział Muzeum Walki i Pracy w Cieplicach. Następnym dyrektorem na krótko została Barbara Rymaszewska, a później Stanisław Firszt, który kierował Muzeum w latach 1987-2008. W 1995 r. uruchomiono kolejny oddział – Dom Garharta i Carla Hauptmannów w Szklarskiej Porębie. W 2001 r. zmieniono nazwę na Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze, nawiązując do nazwy Museum RGV. Pomimo wielu trudności związanych z finansowaniem działalności merytorycznej oraz przestarzałej infrastruktury, Muzeum organizowało wystawy, prowadziło działalność wydawniczą, edukacyjną i badawczą na wysokim poziomie; uzupełniano kolekcje.

1995 roku do zbiorów przekazano 1.184 szkieł z wzorcowni Huty „Julia” oraz bibliotekę Tadeusza Stecia.

Budynek siedziby głównej został wyremontowany i rozbudowany w latach 2009-2011 dzięki realizacji projektu europejskiego pn. „Modernizacja i rozbudowa Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze”. Autorem projektu budowlanego jest dr Marek Skorupski. Wartość inwestycji wyniosła blisko 10 mln zł.

Realizacja kolejnego, finansowanego z europejskich środków, projektu pn. „Ożywienie czesko-polskiej tradycji szklarskiej na rzecz rozwoju turystyki” pozwoliła na przygotowanie dwóch wystaw stałych. Oba projekty zostały przygotowane i koordynowane przez dyrektor Gabrielę Zawiłę.

Nowy piękny obiekt, wystawy szkła artystycznego i historii regionu sprawiły, że Muzeum Karkonoskie jest jednym z najatrakcyjniejszych obiektów muzealnych w Polsce i stanowi wizytówkę regionu. Muzeum Karkonoskie po rozbudowie zwiększyło liczbę zwiedzających o 100% i powiększyło zbiory. Dzisiaj zbiory muzeum liczą 30 464 pozycje inwentarzowe, łącznie ponad 60 tysięcy obiektów.

Muzeum pięknieje i promuje europejskie dziedzictwo kulturowe nie tylko w siedzibie głównej i oddziałach, ale również poza granicami, organizując cenne wystawy, międzynarodowe konferencje, konkursy, wydarzenia.